- تاریخ انتشار :
- دسته بندی : دسته بندی نشده
- نویسنده مطلب : سروش کیانی
چکیده مقاله
زندگی امروز دیگر شباهتی به کودکی ما ندارد. کودکان و نوجوانان پیش از اینکه خواندن و نوشتن را کامل یاد بگیرند، به شکل طبیعی در معرض رسانهها، محتوای آنلاین، بازیهای ویدئویی، شبکههای اجتماعی و حجم زیادی از اطلاعات قرار میگیرند. این مواجهه، اگر با سواد رسانهای والدین و نظارت درست همراه نباشد، میتواند فرایند تربیت را از مسیر سالم خارج کند. از طرفی همین رسانهها میتوانند فرصتهایی طلایی برای آموزش، رشد خلاقیت و تقویت مهارتهای تفکر نقادانه باشند؛ به شرط آنکه مدیریت مصرف رسانهای کودکان و نوجوانان با همکاری خانواده و مدرسه شکل بگیرد.
سلام، من سروش کیانی هستم؛ مدرس و کارشناس رسانه، متخصص فرزندپروری دیجیتال و امنیت آنلاین.
در این مقاله میخواهم از زاویهای کاملاً کاربردی دربارهی نقشی که والدین و معلمان میتوانند در تربیت دیجیتال کودکان و ایجاد سواد رسانه ای برای والدین و فرزندان ایفا کنند صحبت کنم. با من همراه باشید تا قدمبهقدم ببینیم چطور میشود «مصرفکننده رسانهای مسئول» تربیت کرد؛ نه کودک منعشده، نه کودک آزادِ رهاشده، بلکه نوجوانی متعادل، آگاه و توانمند در دنیای دیجیتال.
سواد رسانهای والدین؛ نقطه شروع هر تربیت دیجیتال
بیشتر والدین تصور میکنند مدیریت رسانه یعنی صرفاً «محدود کردن» یا «کم کردن زمان استفاده». اما حقیقت این است که تربیت دیجیتال از جایی شروع میشود که والدین مهارت لازم برای تحلیل رسانه، شناخت تاثیرات مثبت و منفی رسانه در تربیت کودکان و نوجوانان و آشنایی با مضرات رسانه برای کودکان را داشته باشند. اگر مادر یا پدر نتواند سازوکار پیامهای رسانهای را درک کند، چگونه میتواند از فرزندش انتظار داشته باشد که مصرف رسانهای سالم داشته باشد؟
والدینی که سواد رسانهای بالاتری دارند، میتوانند:
- فرصتهای آموزشی و رشد کودک را از دل رسانه پیدا کنند
- جلوی اعتیاد رسانهای در نوجوانان را بگیرند
- به کودک کمک کنند در برابر الگوسازیهای اشتباه مقاومت کند
- دربارهی خطرات دیجیتال مثل حریم خصوصی، نفوذ اطلاعاتی و مخاطرات اجتماعی آگاهانهتر عمل کنند
اینجاست که اهمیت آموزش سواد رسانهای به والدین مشخص میشود. مدرسه، معلمان و متخصصان حوزه رسانه باید این «خلأ آموزشی» را جدی بگیرند و برای رفع آن به کمک خانواده بیایند.
مدرسه چه نقشی در تربیت رسانهای دارد؟
مدرسه فقط محلی برای آموزش ریاضی و علوم نیست. آموزش رسمی، سالهاست که وظیفه تربیت دانشآموز را نیز بر عهده گرفته و رسانهها یکی از نقشآفرینترین عوامل در تعلیم و تربیت شدهاند.
نقش معلم در آموزش سواد رسانهای امروز بیش از هر زمان دیگری برجسته است. معلمان میتوانند:
- نگاه تحلیلی و تفکر نقادانه را در دانشآموزان تقویت کنند
- خطرات فضای مجازی را بهصورت اصولی و غیرترساننده آموزش دهند
- دانشآموزان را برای مدیریت زمان آنلاین آماده کنند
- ارتباط رسانهایشان را با خانواده هماهنگ و یکدست کنند
اما نکتهی مهمتر این است که مدرسه به تنهایی نمیتواند تربیت دیجیتال را انجام دهد. همکاری خانواده و مدرسه نه یک توصیه، بلکه یک ضرورت است.
همکاری خانواده و مدرسه؛ حلقه گمشده تربیت رسانهای
بسیاری از چالشهای کودکان در فضای آنلاین، به دلیل نبود هماهنگی بین دو نهاد اصلی تربیت یعنی خانواده و مدرسه ایجاد میشود. خانواده قانون خودش را دارد، مدرسه قانون خودش را؛ همین ناهماهنگی باعث دوگانگی رفتاری و شکاف تربیتی میشود.
برای مثال:
اگر مدرسه آموزش میدهد که «زمان استفاده از گوشی باید محدود باشد» اما در خانه هیچ نظم رسانهای وجود ندارد، کودک پیام مدرسه را جدی نمیگیرد.
یا برعکس:
اگر والدین روی مضرات رسانه برای کودکان حساس هستند، اما مدرسه بدون آموزش قبلی، استفاده از گوشی و تبلت را رها کرده، نتیجه همان سردرگمی کودک است.
پس چه باید کرد؟ باید تعامل خانواده و مدرسه در آموزش رسانهای به یک سازوکار پایدار تبدیل شود. این همکاری میتواند شامل موارد زیر باشد:
- جلسات مشترک آموزش سواد رسانهای برای والدین
- ارائه راهنماهای مصرف سالم رسانه توسط مدرسه
- همسویی قوانین رسانهای خانه و مدرسه
- ایجاد کانال ارتباطی فعال بین معلمان و والدین برای مدیریت چالشهای دیجیتال
در موسسه باهر به تمام سوالات شما درباره تربیت جنسی فرزندان، سواد رسانهای و نگرانیهایتان پاسخ میدهیم. اگر بخواهید، میتوانید از مشاوره تخصصی کارشناسان باهر بهرهمند شوید تا راهنماییهای عملی و کاربردی دریافت کنید. برای دسترسی سریع به بخش مشاوره، کافی است روی بنر زیر کلیک کنید و یا با شماره تلفن درج شده تماس بگیرید و با متخصصان ما در ارتباط باشید.
راهنمای استفاده سالم از رسانهها؛ نقشه راه والدین
قبل از اینکه به توصیههای عملی برسیم، لازم است یک اصل مهم را روشن کنیم:
هیچ نسخه واحدی برای همه خانوادهها وجود ندارد.
هر خانهای فرهنگ خاص خودش را دارد، هر کودک ویژگیهای خاص خودش را دارد، و هر خانواده باید نسخه مخصوص خودش را بسازد. اما اصول کلی وجود دارد که همه والدین میتوانند از آن بهره ببرند.
اصول طلایی مدیریت مصرف رسانهای کودکان
در این بخش ابتدا درباره اصول صحبت میکنیم و سپس به آیتمها میرسیم.
پیش از هر چیز بدانید که مدیریت رسانه تنها با «ممنوع کردن» یا «آزاد گذاشتن» انجام نمیشود. ما به مدرسهای از «فرزندپروری دیجیتال» نیاز داریم؛ جایی که کودک بیاموزد رسانه را بشناسد، تحلیل کند و انتخابهای هوشمندانه داشته باشد. این اصول کمک میکنند والدین چارچوبی برای تصمیمگیری بسازند.
اصول:
- ایجاد ارتباط مداوم بین والدین و فرزند
- آموزش مسئولیتپذیری دیجیتال
- تعیین قوانین قابل اجرا و ثابت
- توازن بین آزادی و نظارت
- تقویت تفکر انتقادی قبل از محدود کردن رسانهها
۱۰ راهکار عملی برای نظارت والدین بر رسانهها (بدون سختگیری افراطی)
پس از توضیح اصول، حالا سراغ راهکارها میرویم. در این ده راهکار، تلاش شده جنبههای آموزشی، امنیت آنلاین، روانشناسی، و همکاری مدرسه و خانواده پوشش داده شود.
- زمانبندی مصرف رسانه
قوانین زمانی مشخص، شفاف و ثابت. نه انعطاف صفر و نه آزادی کامل. - پیگیری نوع محتوا، نه فقط مدتزمان
یک ساعت بازی آموزشی بهتر از ۱۰ دقیقه محتوای مخرب است. - ایجاد «منطقههای بدون رسانه» در خانه
مثل اتاق خواب و هنگام غذا خوردن. - الگوسازی والدین
کودک رفتار رسانهای پدر و مادر را کپی میکند. - ارزیابی مداوم تاثیر رسانه بر کودکان
تغییرات خلقوخو، خواب و روابط اجتماعی را جدی بگیرید. - تشویق به گفتوگو درباره رسانهها
نه سرزنش؛ گفتوگو. بچهها باید پرسشگری را یاد بگیرند. - تقویت مهارتهای تفکر نقادانه در رسانه
هر محتوایی درست نیست؛ این جمله باید شعار خانه باشد. - استفاده از ابزارهای امنیت آنلاین
فیلتر محتوای نامناسب، کنترل زمان، نظارت بر حریم خصوصی - همکاری مداوم با مدرسه
هماهنگی قوانین خانه و مدرسه، گزارش مشکلات احتمالی - استفاده از جدول برنامهریزی رسانهای
جدول زیر پیشنهادی برای تنظیم عادتهای رسانهای است:
برنامهریزی مصرف رسانهای کودک
| حوزه | توضیح | نمونه قانون |
|---|---|---|
| زمان مصرف | ساعات مجاز در روز | ۱ ساعت بعد از انجام تکالیف |
| نوع محتوا | اولویت با محتوای آموزشی و سالم | ۷۰٪ آموزشی، ۳۰٪ سرگرمی |
| امنیت آنلاین | حفظ حریم خصوصی و عدم گفتوگو با غریبهها | عدم ارسال عکس شخصی |
| مشارکت والدین | همراهی در بخشی از مصرف رسانه | ۱۵ دقیقه بازی یا تماشای مشترک |
| بازخورد هفتگی | بررسی رفتار و اثرات رسانه | گفتوگوی خانوادگی هفتگی |
چالشهای تربیت فرزند در دنیای دیجیتال
قبل از ورود به راهکارها لازم است بدانیم چرا والدین اینقدر احساس ضعف میکنند. رسانهها از والدین سریعتر رشد کردهاند. پلتفرمها هر روز عوض میشوند. بچهها قبل از والدین با تکنولوژی آشنا میشوند. همین باعث میشود فاصلهای میان دو نسل ایجاد شود.
در این موقعیت، تنها راه، افزایش سواد رسانه، یادگیری مستمر، و همکاری مدرسه و والدین است. هیچکس بهتنهایی قادر به مدیریت دنیای آنلاین نیست.
کودک و رسانه؛ انتخابی میان فرصت و تهدید
رسانهها همیشه هم بد نیستند. این نگاه مطلقگرایانه سالهاست که رد شده. اتفاقاً بسیاری از کودکان در رسانهها میآموزند، تعامل میکنند، خلاقیت پیدا میکنند، رشد ذهنیشان سریعتر میشود و مهارتهای دیجیتال ارزشمند کسب میکنند.
اما تهدیدها هم جدیاند:
- اعتیاد رسانهای
- مقایسه دائمی خود با دیگران
- تأثیر تبلیغات پنهان
- خطرات امنیتی و اجتماعی
کلید موفقیت این است که والدین میان فرصت و تهدید «تعادل» ایجاد کنند. این تعادل همان چیزی است که من سالهاست در دورههای فرزندپروری دیجیتال دربارهاش صحبت میکنم.
آسیبشناسی استفاده از رسانه در کودکان
در این بخش ابتدا توضیح کوتاه و پنج خطی میدهیم.
بسیاری از مشکلات امروز کودکان در رسانه، ناشی از نبود مهارت تحلیل و نبود مدیریت است، نه ذات رسانه. اگر والدین مصرف رسانه را رها کنند، کودک ممکن است در معرض تهدیدات جدی قرار بگیرد؛ اگر هم بیش از حد کنترل کنند، کودک دچار فشار روانی و محرومیت از مهارتهای لازم میشود. پس شناخت دقیق آسیبها مهمتر از محدودیت صرف است.
مهمترین آسیبها
- کاهش تمرکز
- اختلال خواب
- افزایش پرخاشگری
- وابستگی و اعتیاد رسانهای
- تأثیرپذیری از الگوهای رفتاری ناسالم
فرزندپروری در عصر رسانه؛ والدین تنها نیستند
فرزندپروری سنتی دیگر جوابگو نیست. والدین باید مهارتهایی را یاد بگیرند که نسل قبل اصلاً با آنها مواجه نبود. برای همین است که «سواد رسانه ای والدین» باید به اندازه سواد خواندن و نوشتن جدی گرفته شود.
در این مسیر، مدرسه، متخصصان رسانه، روانشناسان و حتی پلتفرمهای آنلاین نیز باید کنار والدین باشند. امنیت آنلاین کودکان یک مسئولیت جمعی است.
آیندهای که با انتخابهای امروز میسازیم
پرورش «مصرفکننده رسانهای مسئول» یک پروژه بلندمدت است. کار امروز و فردا نیست. نیاز به آموزش، تعامل، همکاری، نظارت، آگاهی و البته صبر دارد.
اگر والدین، معلمان و مدرسه بتوانند کنار هم و همصدا عمل کنند، نسل جدید نهتنها در برابر رسانهها آسیبپذیرتر نمیشود، بلکه هوشمندتر، آگاهتر و توانمندتر هم رشد خواهد کرد.
انتخابهای امروز ما آینده رسانهای فرزندانمان را شکل میدهد؛ آیندهای که امیدوارم در آن کودک ایرانی نه اسیر رسانه باشد و نه از آن محروم؛ بلکه مصرفکنندهای مسئول، آگاه و توانمند باشد.
