- تاریخ انتشار :
- دسته بندی : دسته بندی نشده
- نویسنده مطلب : سروش کیانی
چکیده مقاله
امروزه زندگی آنلاین و آفلاین نوجوانان به‌گونه‌ای در هم تنیده است که مرزی میان آن‌ها وجود ندارد. روابط دوستی و عاطفی نیز به همین شکل، تحت تأثیر فناوری شکل می‌گیرند و پیش می‌روند. فناوری امکانات گسترده‌ای برای ارتباط فراهم کرده، اما همان‌طور که می‌تواند پیوندها را قوی‌تر کند، خطر سوء استفاده از فن آوری را هم دارد که به ابزاری برای کنترل، تهدید و سوءاستفاده تبدیل شود.
یکی از پدیده‌های رو به گسترش در این حوزه، سوء استفاده از فن آوری (Tech-facilitated Abuse) است؛ شکلی از آزار که با کمک ابزارهای دیجیتال اتفاق می‌افتد و به‌ویژه در روابط نوجوانان قابل مشاهده است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف این موضوع، پیامدهای آن بر نوجوانان و راهکارهای والدین برای محافظت از فرزندان می‌پردازد.
در موسسه باهر به تمام سوالات شما درباره تربیت جنسی فرزندان، سواد رسانه‌ای و نگرانی‌هایتان پاسخ می‌دهیم. اگر بخواهید، می‌توانید از مشاوره تخصصی کارشناسان باهر بهره‌مند شوید تا راهنمایی‌های عملی و کاربردی دریافت کنید. برای دسترسی سریع به بخش مشاوره، کافی است روی بنر زیر کلیک کنید و یا با شماره تلفن درج شده تماس بگیرید و با متخصصان ما در ارتباط باشید.
سوء استفاده از فن آوری چیست؟
سوء استفاده از فن آوری زمانی رخ می‌دهد که ابزارهای دیجیتال مانند گوشی هوشمند، شبکه‌های اجتماعی، دستگاه‌های هوشمند یا حتی بانکداری آنلاین، برای نظارت، تهدید، کنترل یا آزار یک فرد به کار گرفته می‌شوند. این نوع سوءاستفاده اغلب شکل پنهانی «کنترل قهری» دارد؛ یعنی تلاش برای محدود کردن آزادی و استقلال فرد از طریق ابزارهای دیجیتال.
نمونه‌های رایج سوء استفاده از فن آوری
جدول زیر برخی از مهم‌ترین شکل‌های این سوءاستفاده را نشان می‌دهد:
| نوع سوء استفاده از فن آوری | توضیح | نمونه‌های رفتاری |
|---|---|---|
| نظارت دائمی | استفاده از فناوری برای ردیابی حرکات فرد | نصب اپلیکیشن ردیابی، AirTag یا جاسوس‌افزار |
| هک و جعل هویت | دسترسی غیرمجاز به حساب‌های دیجیتال | ورود به ایمیل یا حساب بانکی برای نظارت یا دستکاری |
| کنترل در شبکه‌های اجتماعی | اجبار به افشای اطلاعات یا محدود کردن تعاملات | گرفتن پسوردها، اجبار به اشتراک لوکیشن، محدودکردن دوستان |
| کنترل مالی دیجیتال | استفاده از ابزارهای آنلاین برای تحمیل وابستگی مالی | اجبار به انجام تراکنش، دسترسی به حساب بانکی |
| سوءاستفاده از وسایل هوشمند خانه | استفاده از ابزارهای هوشمند برای تهدید یا کنترل | کنترل از راه دور دوربین یا چراغ‌ها برای ترساندن |
| تهدید به انتشار محتوای خصوصی | استفاده از عکس‌ها و پیام‌های شخصی به‌عنوان ابزار فشار | باج‌گیری یا انتقام با انتشار عکس‌ها یا پیام‌های خصوصی |
چرا این مسئله برای نوجوانان اهمیت دارد؟
برای نوجوانان، ارتباط دیجیتال بخش مهمی از زندگی است. از شبکه‌های اجتماعی گرفته تا بازی‌های آنلاین و پیام‌رسان‌ها، همه و همه محیط‌هایی هستند که هویت، روابط و دوستی‌های آنان در آن شکل می‌گیرد. وقتی همین ابزارها مورد سوءاستفاده قرار بگیرند، می‌توانند به ابزارهایی برای کنترل، تهدید و منزوی‌کردن تبدیل شوند.
نمونه‌هایی از سوء استفاده از فن آوری در روابط نوجوانان
- مطالبه همیشگی پسورد و دسترسی به پیام‌ها یا موقعیت مکانی.
- بمباران پیام و تماس و عصبانیت در صورت پاسخ‌ندادن.
- فشار برای حذف برخی دوستان یا انتشار پست‌های نمایشی برای «اثبات وفاداری».
- تهدید به انتشار عکس‌ها یا پیام‌های خصوصی.
- محدودکردن آزادی در لایک، فالو یا تعامل آنلاین.
- جاسوسی از طریق دستگاه‌های هدیه داده‌شده یا مشترک مثل گوشی یا ساعت هوشمند.
این رفتارها خطرناک‌اند زیرا نوجوانان اغلب آن‌ها را طبیعی یا حتی نشانه «علاقه و مراقبت» تلقی می‌کنند. در حالی که واقعیت این است که چنین رفتارهایی آزادی و استقلال فرد را از بین می‌برد و می‌تواند مقدمه روابط آزارگرانه در بزرگسالی باشد.
پیامدهای سوء استفاده از فن آوری برای نوجوانان
- ایجاد احساس محبوس بودن: نوجوان احساس می‌کند راه گریزی ندارد.
- کاهش اعتمادبه‌نفس و سلامت روان: تجربه اضطراب، افسردگی یا احساس گناه.
- وابستگی ناسالم به طرف مقابل: عادی‌شدن روابط کنترل‌گرانه.
- انزوای اجتماعی: دور شدن از دوستان و شبکه حمایتی.
چگونه می‌توان از نوجوانان محافظت کرد؟
۱. افزایش امنیت حساب‌ها و دستگاه‌ها
- تغییر پسوردها و فعال‌سازی احراز هویت دومرحله‌ای.
- بررسی تنظیمات حریم خصوصی شبکه‌های اجتماعی.
- استفاده از یک ایمیل جداگانه و امن برای حساب‌های حساس.
- نگه‌داشتن یک دستگاه امن و جداگانه برای شرایط اضطراری.
۲. شناسایی ابزارهای ردیابی و جاسوس‌افزارها
- بررسی وجود AirTag یا ساعت هوشمند مشکوک.
- ریست کردن دستگاه در صورت شک به وجود جاسوس‌افزار.
- کنترل تنظیمات «Find My Phone» و اشتراک مکان.
۳. ثبت و نگهداری شواهد
- گرفتن اسکرین‌شات از پیام‌ها و فعالیت‌های آزارگرانه.
- ثبت تاریخ و زمان وقوع حوادث.
- سپردن بخشی از مستندسازی به دوستان معتمد.
۴. گزارش و دریافت حمایت
- استفاده از خط‌های مشاوره و سازمان‌های حمایتی تخصصی.
- دسترسی به منابع آموزشی درباره امنیت دیجیتال.
- گفت‌وگو با مشاوران یا نهادهای قانونی در صورت لزوم.
اهمیت شکستن سکوت
سوء استفاده از فن آوری در پنهان‌کاری رشد می‌کند. بسیاری از قربانیان متوجه نیستند که تحت کنترل‌اند، یا در صورت آگاهی، از ترس قضاوت و بی‌آبرویی سکوت می‌کنند.
به‌عنوان جامعه باید با عادی‌سازی رفتارهای کنترل‌گرانه دیجیتال مقابله کنیم. سرک کشیدن به گوشی بدون اجازه یا اجبار به اشتراک لوکیشن نه نشانه عشق است و نه مراقبت؛ بلکه تجاوز به حریم خصوصی و شکلی از سوءاستفاده است.
فناوری بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی نوجوانان امروز است و نمی‌توان آن را حذف کرد. اما می‌توان با آموزش، آگاهی‌بخشی و الگو‌سازی والدین، از آن در مسیر سالم استفاده کرد و مانع تبدیل شدن آن به ابزار آزار شد.
سوء استفاده از فن آوری تنها زمانی متوقف می‌شود که سکوت درباره آن شکسته شود. وظیفه همه ما—به‌ویژه والدین—این است که نوجوانان را با مرزهای سالم روابط دیجیتال آشنا کنیم و ابزار لازم برای مقابله با رفتارهای آزارگرانه را در اختیارشان بگذاریم.
بیایید با هم سکوت را بشکنیم و بگوییم: دیگر بس است.
